เหตุเกิดของทุกข์

เหตุเกิดของทุกข์

ถูกแล้ว ถูกแล้ว อานนท์ ! ตามที่สารีบุตรเมื่อ

ตอบปัญหาในลักษณะนั้นเช่นนั้น, ชื่อว่าได้ตอบโดยชอบ :

อานนท์ ! ความทุกข์นั้น เรากล่าวว่าเป็นสิ่งที่

อาศัยปัจจัยอย่างใดอย่างหนึ่งแล้วเกิดขึ้น (เรียกว่า

ปฏิจจสมุปปันนธรรม).

ความทุกข์นั้น อาศัยปัจจัย อะไรเล่า ?

ความทุกข์นั้น อาศัยปัจจัย คือ ผัสสะ, ผู้กล่าว

อย่างนี้แล ชื่อว่า กล่าวตรงตามที่เรากล่าว ไม่เป็นการ

กล่าวตู่เราด้วยคำไม่จริง ; แต่เป็นการกล่าวโดยถูกต้อง

และสหธรรมิกบางคนที่กล่าวตาม ก็จะไม่พลอยกลายเป็น

ผู้ควรถูกติไป ด้วย.

อานนท์ ! ในบรรดาสมณพราหมณ์ ที่กล่าว

สอนเรื่องกรรมทั้งสี่พวกนั้น :

สมณพราหมณ์ ที่กล่าวสอนเรื่องกรรมพวกใด

ย่อมบัญญัติความทุกข์ ว่าเป็นสิ่งที่ตนทำเอาด้วยตนเอง,

แม้ความทุกข์ที่พวกเขาบัญญัตินั้น ก็ยังต้องอาศัยผัสสะ

เป็นปัจจัย จึงเกิดได้ ;

สมณพราหมณ์ ที่กล่าวสอนเรื่องกรรมพวกใด

ย่อมบัญญัติความทุกข์ ว่าเป็นสิ่งที่ผู้อื่นทำให้, แม้ความ

ทุกข์ที่พวกเขาบัญญัตินั้น ก็ยังต้องอาศัยผัสสะ เป็น

ปัจจัย จึงเกิดมีได้ ;

สมณพราหมณ์ ที่กล่าวสอนเรื่องกรรมพวกใด

ย่อมบัญญัติความทุกข์ ว่าเป็นสิ่งที่ตนทำเอาด้วยตนเอง

ด้วย ผู้อื่นทำให้ด้วย, แม้ความทุกข์ที่พวกเขาบัญญัตินั้น

ก็ยังต้องอาศัยผัสสะ เป็นปัจจัย จึงเกิดมีได้ ;

ถึงแม้สมณพราหมณ์ ที่กล่าวสอนเรื่องกรรมพวก

ใด ย่อมบัญญัติความทุกข์ ว่าเป็นสิ่งที่ไม่ใช่ทำเองหรือ

ใครทำให้ก็เกิดขึ้นได้ ก็ตาม, แม้ความทุกข์ที่พวกเขา

บัญญัตินั้น ก็ยังต้องอาศัยผัสสะ เป็นปัจจัย จึงเกิดมีได้

อยู่นั่นเอง.

นิทาน. สํ. ๑๖/๔๐/๗๕.